Sự Ra Đời của Đức Phật: Ngọn Hải Đăng Vĩnh Cửu của An Lạc, Bình Đẳng và Hòa Bình

Thích Chúc Xuân

         Hơn 2.500 năm trước, vào một đêm trăng rằm tháng tư âm lịch, khoảng năm 563 TCN, tại vườn Lâm-tỳ-ni (Lumbini, nay thuộc Nepal), một hài nhi chào đời trong ánh sáng dịu dàng của thiên nhiên, bước chân nhẹ nhàng trên 7 đoá hoa sen thanh tịnh nở rộ, tượng trưng cho sự giác ngộ vượt lên bùn nhơ của thế gian. Đó là Siddhartha Gautama, người sau này trở thành Đức Phật Thích Ca Mâu Ni bậc giác ngộ vĩ đại, người thắp lên ngọn hải đăng dẫn dắt nhân loại vượt qua biển khổ đau, bất công và vô minh. Sự kiện này, cùng với ngày Giác ngộ và Nhập niết bàn của Đức Phật, được thế giới tôn vinh qua ngày Vesak, một ngày lễ quốc tế do Liên Hợp Quốc công nhận từ năm 1999 theo Nghị quyết 54/115^[1]. Sự ra đời của Đức Phật không chỉ là một câu chuyện lịch sử, mà là món quà vô giá, mang đến ánh sáng an lạc, bình đẳng và hòa bình cho mọi tầng lớp nhân loại, vượt qua mọi ranh giới tôn giáo, văn hóa hay thời gian.

         Một Đại Sự Nhân Duyên

         Đức Phật Thích Ca Mâu Ni được xem là bậc giác ngộ từ vô lượng kiếp. Ngài thị hiện vào cõi Ta-bà này không phải để tìm cầu giác ngộ cho riêng mình, mà vì lòng bi nguyện vô biên, muốn dẫn dắt chúng sinh thoát khỏi khổ đau sanh tử luân hồi. Như trong Kinh Hoa Nghiêm có dạy: “Chư Phật ra đời vì một đại sự nhân duyên, đó là khai thị chúng sinh ngộ nhập tri kiến Phật.” Sự xuất hiện của Đức Phật Thích Ca Mâu Ni là minh chứng rằng, trong bóng tối vô minh vẫn có ánh sáng tỉnh thức, và mỗi người đều có thể thắp lên ngọn đèn trí tuệ nơi chính mình. Trong Kinh Diệu Pháp Liên Hoa, Đức Phật khẳng định rằng tất cả chúng sinh đều có thể thành Phật^[8].

         Hành Trình Từ Hoàng Cung Đến Giác Ngộ: Bài Học Về Sự Từ Bỏ

         Thái tử Siddhartha lớn lên trong hoàng cung tráng lệ của vương quốc Kapilavastu, nơi cha Ngài - vua Tịnh Phạn (Suddhodana), kỳ vọng con trai sẽ trở thành một vị vua vĩ đại thống trị thiên hạ. Tuy nhiên, số phận đã rẽ lối khi ở tuổi 29, Thái tử chứng kiến bốn cảnh tượng thay đổi cả cuộc đời: một ông lão run rẩy, một người bệnh đau đớn, một xác chết lạnh lẽo, và một tu sĩ an nhiên giữa đời thường. Những hình ảnh ấy, được ghi lại trong Kinh Tương Ưng Bộ (Samyutta Nikaya)^[2], không chỉ là sự kiện cá nhân, mà là tiếng chuông đánh thức nhân loại: cuộc sống không chỉ có vinh hoa, mà còn đầy khổ đau cần được đối diện.

         Sự từ bỏ của Thái tử Siddhartha không đơn thuần là rời bỏ cung vàng điện ngọc. Ngài từ biệt vợ: công chúa Yasodhara, con trai Rahula, và cả danh phận Thái tử, để dấn thân vào con đường tìm kiếm chân lý. Sáu năm tu khổ hạnh trong rừng sâu, thân thể Ngài kiệt quệ đến mức “xương nổi lên như khung gỗ”^[3], nhưng Ngài nhận ra rằng khổ hạnh cực đoan không phải là con đường đúng, Ngài chọn con đường Trung đạo. Cuối cùng, dưới cội bồ đề tại Bodh Gaya, sau 49 ngày thiền định, Ngài chiến thắng cám dỗ của Ma vương và đạt giác ngộ vào năm 35 tuổi. Khoảnh khắc ấy không chỉ là chiến thắng của một con người, mà là lời khẳng định rằng ai cũng có thể vượt qua bóng tối nội tâm để tìm thấy ánh sáng.

         Tứ Diệu Đế và Bát Chánh Đạo: Con Đường Thực Tiễn

         Sau khi chứng ngộ, Đức Phật đã tuyên thuyết bài pháp đầu tiên về Tứ Diệu Đế, bốn sự thật căn bản của kiếp người: Khổ, Tập, Diệt và Đạo. Đức Phật chỉ rõ rằng, khổ đau là một phần tất yếu của đời sống; nguyên nhân của khổ là tham ái và vô minh; có thể đoạn tận khổ đau; và con đường để chấm dứt khổ là Bát Chánh Đạo. Con đường tám nhánh ấy từ Chánh kiến đến Chánh định, chính là phương pháp giúp con người tự mình giải thoát khỏi khổ đau và đạt đến hạnh phúc an lạc bền vững ngay trong đời này. Bát Chánh Đạo không phải là con đường huyền bí hay xa vời, mà là lối sống thực tiễn gồm: Chánh kiến, Chánh tư duy, Chánh ngữ, Chánh nghiệp, Chánh mạng, Chánh tinh tấn, Chánh niệm và Chánh định. Mỗi con đường ấy như một bậc thang dẫn tâm hồn thoát khỏi vô minh, bất an để từng bước đến gần ánh sáng an lạc.

         Bình Đẳng: Ánh Đạo Vàng Xuyên Qua Bóng Tối Xã Hội

- Phá Vỡ Rào Cản Giai Cấp

         Thời Đức Phật ra đời, xã hội Ấn Độ lúc bấy giờ bị chia cắt bởi hệ thống đẳng cấp khắc nghiệt (varna), nơi số phận con người bị định đoạt bởi xuất thân. Nhưng Đức Phật đã phá vỡ rào cản ấy. Khi vua Bimbisara của Magadha quỳ xin quy y tại Rajagaha^[3], Đức Phật đón nhận ông với sự bình thản. Khi Sunita - người gánh phân bị xã hội khinh rẻ đến cầu xin gia nhập Tăng đoàn, Ngài dịu dàng nói: “Trong giáo pháp của ta, không có giai cấp. Con có thể sống đời thanh tịnh”^[4]. Sunita rơi nước mắt, bởi lần đầu tiên trong đời, anh được nhìn nhận như một con người ngang hàng. Câu chuyện này, ghi trong Kinh Tiểu Bộ (Khuddaka Nikaya)^[4], là minh chứng sống động rằng sự ra đời của Đức Phật đã gieo hạt giống bình đẳng vào mảnh đất cằn cỗi của bất công.

- Vai Trò Phụ Nữ Trong Phật Giáo

         Không chỉ xóa bỏ rào cản giai cấp, Đức Phật còn mở ra con đường bình đẳng giới, một giá trị tiên phong trong thời đại lúc đó. Công chúa Yasodhara, vợ của Thái tử Siddhartha, sau khi xuất gia, đã chọn con đường tu tập và trở thành một Tỳ-kheo-ni lỗi lạc, minh chứng rằng phụ nữ cũng có thể đạt giác ngộ như nam giới. Tương tự, Tỳ-kheo-ni Mahaprajapati, dì và mẹ nuôi của Thái tử Siddhartha, là người sáng lập Ni đoàn, mở ra cơ hội cho hàng ngàn phụ nữ thời bấy giờ nối bước con đường giải thoát^[9]. Những câu chuyện này không chỉ khẳng định Phật tính bình đẳng trong mỗi con người, mà còn truyền cảm hứng cho xã hội hiện đại, nơi bình đẳng giới vẫn là một mục tiêu cần theo đuổi.

         Đức Phật không chỉ dạy bằng lời. Tăng đoàn của Đức Phật là cộng đồng đầu tiên trong lịch sử nhân loại nơi vua chúa, thương nhân, nông dân, và cả những người từng bị ruồng bỏ cùng ngồi chung, học chung, thực hành chung. Lời dạy “Tất cả chúng sinh đều có Phật tính”^[5] không phải là triết lý cao xa, mà là lời nhắc nhở rằng mỗi người, bất kể giàu nghèo, nam nữ, đều có khả năng tỉnh thức và sống ý nghĩa. Trong thế giới hôm nay, khi bất bình đẳng vẫn còn hiện hữu dưới nhiều hình thức giàu nghèo, chủng tộc, giới tính… thông điệp ấy vẫn vang vọng, như ngọn gió mát lành thổi qua những tâm hồn khô cằn.

         An Lạc: Chìa Khóa Tỉnh Thức Cho Mọi Người

- Sống Trong Hiện Tại

         Đức Phật không hứa hẹn thiên đường sau cái chết, mà chỉ cho nhân loại con đường an lạc ngay trong hiện tại. Ngài dạy: “Tham, sân, si là gốc của khổ đau. Muốn hết khổ, hãy buông bỏ”. Lời ấy không chỉ là lý thuyết. Khi vua Pasenadi của Kosala đến gặp Ngài, than thở về sự bất an dù sở hữu cả vương quốc, Đức Phật hỏi: “Nhà vua có thấy niềm vui nào trong quyền lực kéo dài mãi không?”. Vua lặng người, rồi được Đức Phật hướng dẫn thực hành chánh niệm quan sát hơi thở, sống trong từng khoảnh khắc^[2]. Vua Pasenadi rời đi với tâm hồn nhẹ nhàng hơn, hiểu rằng hạnh phúc không nằm ở vật ngoài thân, mà ở sự tĩnh lặng bên trong.

- Chánh Niệm Trong Cuộc Sống Hiện Đại

         Trong bối cảnh xã hội hiện đại, áp lực công việc danh lợi, tiền bạc, cuộc sống gia đình và những nỗi lo vô hình, khiến con người dễ đánh mất chính mình, có bao giờ ta tự hỏi: Làm sao để lòng mình bình yên? Đức Phật đã chỉ ra một cách đơn giản: trở về với hơi thở. Một phút dừng lại để nhận biết cảm xúc, một hơi thở sâu để trở về với thực tại, có thể là liều thuốc quý xoa dịu tâm hồn giữa bộn bề cuộc sống. Bởi như lời Đức Phật dạy: “Hãy tự thắp đuốc lên mà đi,” mỗi người đều có thể tìm thấy an lạc nơi chính mình mà không cần tìm kiếm nơi nào xa xôi. Ngày nay, chúng ta có thể thực hành chánh niệm chỉ với một vài ứng dụng thiền trên điện thoại, là chúng ta đã mang ánh sáng của Đức Phật vào cuộc sống bận rộn này rồi. Thiền sư Thích Nhất Hạnh từng nói: “Hòa bình không chỉ là sự vắng bóng chiến tranh, mà là sự hiện diện của chánh niệm và từ bi trong mỗi hành động”^[10].

         Con đường ấy không dành riêng cho ai. Đức Phật từng nói với người dân làng Kalama: “Đừng tin vì truyền thống, đừng tin vì ta nói, hãy tự kiểm chứng như thợ vàng thử vàng”^[6]. Lời mời gọi ấy giản dị nhưng sâu sắc: ai cũng có thể thử dừng lại, hít thở, quan sát tâm mình. Một lời nói tử tế hay một hành động từ bi nhỏ bé đều có thể làm lòng ta nhẹ nhàng hơn. Sự ra đời của Đức Phật mang đến món quà ấy: mỗi người đều có chìa khóa để mở cánh cửa an lạc, không cần phép màu, chỉ cần tỉnh thức.

         Vesak: Tầm Nhìn Hòa Bình Toàn Cầu

- Ý Nghĩa Văn Hóa và Nghệ Thuật

         Trong lịch sử Phật giáo, ba sự kiện trọng đại của Đức Phật: Đản sinh, Thành đạo và Niết-bàn đều diễn ra vào ngày trăng tròn tháng Tư âm lịch. Điều này không chỉ mang ý nghĩa lịch sử mà còn hàm chứa triết lý sâu sắc về tính vô thường và duyên khởi: mọi sự khởi đầu đều hàm chứa kết thúc, và trong cái kết lại ẩn chứa một sự tiếp nối. Ngày Vesak vì thế không chỉ là dịp kỷ niệm, mà là lời nhắc nhở nhân loại về chu trình vô tận của sinh - diệt, khổ - vui, và khả năng vượt thoát của mỗi con người khi biết tỉnh thức.

         Tại Việt Nam, những chiếc đèn hoa đăng lung linh trên sông trong đêm Vesak không chỉ là nghi lễ, mà còn là biểu tượng của ánh sáng trí tuệ xua tan bóng tối vô minh. Hình ảnh hoa sen, thường xuất hiện trong các tác phẩm nghệ thuật mô tả sự đản sinh của Đức Phật tại Lumbini, mang ý nghĩa thanh tịnh, vượt lên trên những ô nhiễm của thế gian^[11]. Những nghi lễ thả đèn, âm nhạc Phật giáo, và các hoạt động cộng đồng trong ngày Vesak trên khắp thế giới là lời nhắc nhở về sự kết nối giữa con người và vũ trụ.

- Vesak 2025 Tại Việt Nam: Tuệ giác Phật giáo

         Ngày 15/12/1999, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc thông qua Nghị quyết 54/115, công nhận Vesak là ngày lễ quốc tế^[1]. Vì sao một tổ chức toàn cầu lại tôn vinh sự ra đời của Đức Phật? Bởi thông điệp của Đức Phật vượt khỏi tôn giáo, chạm đến những giá trị cốt lõi của nhân loại: hòa bình, từ bi và bình đẳng. Trong bài phát biểu tại Vesak năm 2000, Tổng thư ký Kofi Annan nói: “Lời dạy của Đức Phật về bất bạo động và lòng trắc ẩn là kim chỉ nam cho thế giới hiện đại, nơi xung đột, đói nghèo và bất công vẫn còn ngự trị” Nghị quyết nhấn mạnh: “Giáo pháp của Ngài góp phần thúc đẩy hòa bình và phát triển bền vững” ^[1].

         Năm 2025, Việt Nam vinh dự lần thứ tư đăng cai Đại lễ Phật Đản Vesak Liên Hợp Quốc, sau các kỳ tổ chức thành công tại Hà Nội (2008), Ninh Bình (2014) và Hà Nam (2019). Sự kiện diễn ra từ ngày 6-8/5 tại Đại học Phật giáo Việt Nam, TP. Hồ Chí Minh, dự kiến thu hút khoảng 2.000 đại biểu, trong đó khoảng 1.200 đại biểu quốc tế từ 80 quốc gia. Đây không chỉ là minh chứng cho vai trò ngày càng lớn của Phật giáo Việt Nam trong cộng đồng quốc tế, mà còn là cơ hội để Việt Nam khẳng định trách nhiệm với Liên Hợp Quốc trong việc lan tỏa giá trị hòa bình và phát triển bền vững. Vesak 2025 không chỉ là nơi những người con Phật hội tụ, mà còn là diễn đàn để các nhà lãnh đạo thế giới thảo luận về hòa bình và phát triển bền vững, với các hội thảo, triển lãm văn hóa, và sáng kiến cộng đồng^[12].

         Với chủ đề “Đoàn kết và bao dung vì nhân phẩm con người: Tuệ giác Phật giáo vì Hòa bình thế giới và Phát triển bền vững” (Unity and Inclusivity for Human Dignity: Buddhist Insights for World Peace and Sustainable Development), Vesak 2025 tại Việt Nam là cơ hội để Việt Nam khẳng định vai trò trong việc lan tỏa giá trị hòa bình, hòa quyện giữa tinh thần Phật giáo và niềm tự hào dân tộc, nâng tầm vị thế Việt Nam trên trường quốc tế.

         Giáo Pháp Đức Phật và Các Thách Thức Toàn Cầu

         Lời dạy “duyên khởi” của Đức Phật - mọi thứ trong vũ trụ kết nối với nhau^[7], là nền tảng cho các giải pháp đối với các vấn đề toàn cầu hôm nay. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, triết lý duyên khởi nhắc nhở rằng mỗi hành động tiết kiệm năng lượng hay bảo vệ môi trường đều góp phần vào sự hài hòa của vũ trụ. Các tổ chức Phật giáo quốc tế, như Quỹ Từ thiện Tzu Chi, đã triển khai các dự án tái chế và giáo dục môi trường, áp dụng giáo pháp Đức Phật để xây dựng một thế giới bền vững^[13]. Trong bối cảnh thế giới hôm nay đối mặt với chiến tranh, biến đổi khí hậu, và sự chia rẽ, Vesak không chỉ là ngày lễ, mà là lời nhắc nhở rằng hòa bình bắt đầu từ mỗi cá nhân. Sự ra đời của Đức Phật là khởi nguồn của hy vọng: dù bóng tối có dày đặc, ánh sáng vẫn có thể được thắp lên từ những điều giản dị nhất. Đối với xung đột sắc tộc hay sức khỏe tâm lý, chánh niệm và từ bi là chìa khóa để hàn gắn chia rẽ và chữa lành những vết thương tâm hồn.

         Noi Gương Đức Phật: Hành Động Từ Hôm Nay

         Sự vĩ đại của Đức Phật nằm ở chỗ Ngài là một con người đã vượt qua chính mình để trở thành bậc giác ngộ. Ngài từng nói: “Ta là Phật đã thành, các ngươi là Phật sẽ thành”[^5]. Không cần phải xuất gia để noi gương Đức Phật. Hãy thử ngồi yên 5 phút, cảm nhận hơi thở, tự hỏi: “Hôm nay, mình có thể làm gì để mang lại niềm vui cho mình và người khác?” Một nụ cười với người lạ, một lời cảm ơn chân thành, hay một bàn tay giúp đỡ người cần, đều là cách gieo mầm từ bi mà Đức Phật đã dạy.

         Mỗi người chúng ta, dù ở bất cứ vị trí nào, cũng có thể tiếp nối ánh sáng trí tuệ và từ bi của Đức Phật bằng những hành động nhỏ bé: một lời nói lành, một việc làm giúp người khó khăn. Sự ra đời của Đức Phật là ngọn đèn soi sáng con đường an lạc, bình đẳng và hòa bình. Mỗi bước chân chúng ta đi trong chánh niệm, mỗi việc làm chúng ta thực hiện với lòng tử tế, chính là cách chúng ta giữ cho ngọn đèn Phật pháp luôn cháy sáng giữa đêm dài vô minh.

         Cuộc đời Đức Phật là tấm gương sống động: từ bỏ không phải là mất đi, mà là tìm thấy; tỉnh thức không phải là trốn đời, mà là sống trọn vẹn. Ngày Vesak, với sự công nhận của Liên Hợp Quốc và lần thứ tư được tổ chức tại Việt Nam, không chỉ là dịp kỷ niệm, mà là lời mời gọi nhân loại hướng đến một thế giới an lành hơn. Sự xuất hiện của Đức Phật Thích Ca Mâu Ni và Giáo Pháp của Ngài là ngọn hải đăng vĩnh cửu, soi sáng cho chúng ta giữa đêm đen của khổ đau và chia rẽ. Mỗi bước chân chúng ta đi trong chánh niệm, mỗi việc làm chúng ta thực hiện với lòng tử tế, chính là cách chúng ta tiếp nối ánh sáng An lạc, Bình đẳng, Từ bi của Đức Phật.

-------------------------------

Ghi chú:

[1] Nghị quyết Đại hội đồng Liên Hợp Quốc 54/115, thông qua ngày 15/12/1999, Lưu trữ Liên Hợp Quốc, truy cập tại https://undocs.org/A/RES/54/115.

[2] Kinh Tương Ưng Bộ (Samyutta Nikaya), bản dịch Thích Minh Châu, 1993, Phần V (Đại Phẩm), Chương 46 (Tương Ưng Bảy Yếu Tố Giác Ngộ), trang 123–125, Nhà xuất bản Tôn Giáo, Hà Nội.

[3] Kinh Đại Bát Niết Bàn (Mahaparinibbana Sutta), bản dịch Thích Trí Tịnh, 1991, Chương 2, trang 45–47, Nhà xuất bản Thành phố Hồ Chí Minh, TP. Hồ Chí Minh.

[4] Kinh Tiểu Bộ (Khuddaka Nikaya), bản dịch Thích Nữ Trí Hải, 1999, Phần Theragatha (Kệ Trưởng Lão), bài kệ Sunita Thera, trang 208–210, Nhà xuất bản Văn Học, Hà Nội.

[5] Kinh Pháp Cú (Dhammapada), bản dịch Narada Thera, 1993, kệ số 275: “Tất cả chúng sinh đều là Phật sẽ thành,” trang 76–77, Nhà xuất bản Tôn Giáo, Hà Nội (bản dịch tiếng Việt).

[6] Kinh Kalama (Anguttara Nikaya 3.65), bản dịch Thích Minh Châu, 1991, Tập III (Tăng Chi Bộ), trang 198–202, Nhà xuất bản Tôn Giáo, Hà Nội.

[7] Kinh Đại Duyên (Mahanidana Sutta), Digha Nikaya 15, bản dịch Thích Tâm Châu, 1982, trang 88–92, Nhà xuất bản Văn Học, Hà Nội.

[8] Kinh Diệu Pháp Liên Hoa (Saddharma Pundarika Sutra), bản dịch Thích Trí Tịnh, 1998, Phẩm 2 (Phương Tiện), trang 34–38, Nhà xuất bản Thành phố Hồ Chí Minh, TP. Hồ Chí Minh.

[9] Kinh Tương Ưng Bộ (Samyutta Nikaya), bản dịch Thích Minh Châu, 1993, Phần V (Đại Phẩm), Chương 56 (Tương Ưng Tỳ-kheo-ni), trang 356–358, Nhà xuất bản Tôn Giáo, Hà Nội.

[10] Thích Nhất Hạnh, Nghệ Thuật Sống (The Art of Living), bản dịch tiếng Việt, 2017, Chương 3: “Hòa bình trong mỗi bước chân,” trang 67–69, Nhà xuất bản Hồng Đức, Hà Nội.

[11] Ananda K. Coomaraswamy, Nghệ Thuật và Biểu Tượng Phật Giáo (Buddhist Art and Iconography), bản dịch tiếng Việt, 1998, Chương 4: “Biểu tượng hoa sen,” trang 112–115, Nhà xuất bản Văn Hóa Thông Tin, Hà Nội.

[12] Thông báo chính thức từ Giáo hội Phật giáo Việt Nam, 2024, đăng trên Tạp chí Giác Ngộ, số 1285, trang 12, Nhà xuất bản Tôn Giáo, TP. Hồ Chí Minh.

[13] Quỹ Từ thiện Tzu Chi, Báo cáo thường niên 2023, Phần Bảo vệ môi trường, trang 22–25, truy cập tại https://www.tzuchi.org.vn/bao-cao-thuong-nien-2023