Một hôm, con rắn chồng bò ra khỏi hang một mình. Ông nhìn vào, thấy rắn vợ nằm cuộn ở trong. Vì mới lột xác nên mình mẩy của nó yếu ớt không cựa quậy được. Một lúc lâu rắn chồng bò trở về, miệng tha một con nhái đút cho vợ ăn.

Ít lâu sau. Dã Tràng lại thấy rắn vợ bò ra khỏi hang một mình. Lần này rắn chồng đến kỳ lột xác, nó nằm im thiêm thiếp, lốt da cũ còn bỏ lại bên hang. Hồi lâu, rắn vợ trở về, theo sau là một con rắn đực khác khá lớn. Dã Tràng thấy hai con bò đến cửa hang thì dừng lại rồi quấn lấy nhau như bện dây thừng.

Một lát sau, con rắn đực kia một mình bò vào hang. Dã Tràng biết con rắn đực này toan làm gì rồi! Ông cảm thấy ngứa mắt, muốn trừ bỏ con rắn đó đi để cứu con rắn chồng đang lúc suy kiệt lại còn bị rắn vợ phản bội và hãm hại. Lúc đó bên mình không có gậy gộc gì cả, ông bèn rút một mũi tên nhằm con rắn đực mới đến, bắn ngay một phát. Không ngờ mũi tên lại trúng vào đầu con rắn vợ khiến nó chết tươi, còn con kia hoảng hồn chạy mất.

Dã Tràng nghĩ cũng thương con rắn cái, nhưng trong cái thương có lẫn cả giận, nên ông chán nản bỏ đi về nhà. Từ đó ông không thèm để ý đến hang rắn nữa.

Chừng dăm bảy ngày sau, một hôm Dã Tràng nằm võng thuật lại chuyện vợ chồng con rắn cho vợ nghe và vui miệng, ông kể luôn những việc mình đã thấy và đã làm.

Ông kể vừa dứt lời thì bỗng nghe trên mái nhà có tiếng phì phì. Cả hai người hốt hoảng nhìn lên thì thấy có một con rắn hổ mang rất lớn, đuôi quấn lấy xà nhà, đầu vươn gần chỗ ông nằm, miệng nhả một viên ngọc. Ông vừa cầm lấy thì bỗng nghe được tiếng rắn nói :

– Ông là ân nhân mà tôi cứ ngỡ là kẻ thù. Mấy hôm nay tôi đợi ông trên mái này chỉ chực mổ chết ông để báo thù cho vợ tôi. Nhưng hồi nãy nghe ông kể chuyện rõ ràng, tôi mới biết là lầm. Xin biếu ông viên ngọc biết nghe này, đeo nó vào mình thì có thể nghe được mọi tiếng chim muông cầm thú ở thế gian. 

Từ kinh ngạc đến sung sướng, Dã Tràng nhận viên ngọc quý và từ đó không bao giờ để vật báu rời thân.

Một hôm, Dã Tràng đang hái rau, tự dưng có một bầy quạ đến đậu ở mấy ngọn cau nói chuyện lao xao. Chúng nó bảo Dã Tràng như thế này:

– Ở núi Nam có một con dê bị hổ vồ. Ông hãy lên đó lấy về mà ăn nhưng nhớ để lòng lại cho chúng tôi với nhé!

Dã Tràng làm theo lời quạ, quả thấy xác một con dê trên núi Nam. Ông xẻo lấy một ít thịt xâu lại xách về. Đến nhà, ông vội mách cho xóm giềng biết mà đi lấy, không quên dặn họ để bộ ruột dê lại cho bầy quạ. Nhưng ông không ngờ người trong xóm nghe tin ấy, đua nhau đi đông quá, thành ra họ lấy tất cả, chẳng chừa lại một tí gì.

Lũ quạ không thấy ruột dê, cho là bị Dã Tràng đánh lừa, bèn đổ xô đến vườn ông la réo om sòm. Thấy vậy ông biết là những người trong xóm đã làm hại mình, không giữ chữ tín với bầy quạ. Ông phân trần mấy lần nhưng bầy quạ không nghe, cứ đứng đó chửi mãi.

Tức mình, ông bèn lấy cung tên ra bắn vào chúng. Chủ ý là để đuổi chúng đi chứ không định giết. Chẳng ngờ bầy quạ thấy vậy cho là ông lấy oán trả ân, liền cắp mũi tên có khắc tên: ‘Dã Tràng’ ở trên đó, tìm dịp báo thù. Lúc bay qua sông, thấy một cái xác chết trôi, đàn quạ bèn đem mũi tên ấy cắm vào yết hầu xác chết.

Khi quan sở tại đến điều tra, thấy mũi tên, liền đoán Dã Tràng là thủ phạm, sai lính bắt ông và hạ ngục.

Dã Tràng bị bắt bất ngờ, hết sức kêu oan, nhưng mũi tên là một chứng cớ sờ sờ làm cho ông đuối lý, đành chịu chui đầu vào gông. Tuy nhiên, ông vẫn một mực xin quan xét giải mình về kinh để vua phân xử.

Từ đề lao tỉnh, ông bị điệu đi. Dọc đường trời tối, bọn lính dừng lại quán ăn uống và nghỉ ngơi. Dã Tràng cổ bị gông, chân bị xiềng nằm trên đống rơm buồn rầu không ngủ được. Lúc trời rạng sáng, ông nghe có một đàn chim sẻ bay ngang đầu nói chuyện với nhau :

– Nhanh lên! Chuyến này sẽ không lo đói nữa mà cũng chả sợ ai đánh đuổi cả.

Một con khác hỏi :

– Của ai mang đến bỏ vương vãi như thế?

Con nọ trả lời :

– Của Vua nước bên kia. Họ toan kéo sang đánh úp bên này. Ngày hôm qua, quân đội giáo mác kéo đi liên miên không ngớt. Nhưng xe thóc vừa sắp đến biên giới thì bị sa lầy, lật nhào đổ hết. Họ đang trở về lấy thứ khác cho nên chúng ta tha hồ mà chén!

Nghe đoạn, chờ lúc bọn lính thúc giục lên đường, Dã Tràng bảo họ :

– Xin các ông bẩm lại với quan rằng việc oan uổng của tôi là nhỏ mọn, không nên bận tâm, mà giờ đây chỉ nên lo việc quốc gia trọng đại thôi, và còn cấp bách nữa là khác.

Bọn lính tra gạn ông mãi nhưng ông không nói gì thêm, chỉ nài rằng hễ có mặt quan, mình mới tỏ bày rõ ràng.

Khi gặp mấy vị quan đầu tỉnh, Dã Tràng liền cho họ biết rằng Hiến Đế ở phương Bắc đã sai tướng cầm quân sang đánh úp nước mình. Hiện họ đang đóng quân đầy ở biên giới, chỉ vì bị sa lầy, xe lương đổ hết, chưa tấn công được. Bây giờ họ đang vận thêm lương, chờ đầy đủ sẽ vượt cửa ải sang Nam.

Các quan tỉnh lấy làm lo lắng nhưng cũng cố hỏi ông có dám chắc như vậy không?

Dã Tràng chỉ vào đầu mình mà cam đoan rằng nếu có sai, ông sẽ xin chịu chết. Nhưng nếu lời của ông đúng thì xin bề trên thả ra cho. Ngay lúc đó, những tên quân do thám được tung đi tới tấp mọi ngõ để lấy tin. Và nội ngày hôm sau, Dã Tràng được thả vì lời nói của ông quả không sai và vừa vặn đúng lúc để chuẩn bị đối phó với địch.

Được tha, Dã Tràng đi bộ lần về quê nhà. Bóng chiều vừa ngả ông mới đến vùng Hồng Hoa. Dã Tràng liền tìm vào nhà người bạn rất thân là Trần Anh nghỉ chân.

Gặp lại bạn cũ, vợ chồng Trần Anh vui mừng khôn xiết. Nghe tin ông bị tra tấn giam cùm và suýt mất đầu, hai vợ chồng rất cảm thương bạn. Thấy bữa ăn tối thết bạn không có gì, Trần Anh xuống bếp bảo vợ :

– Bạn ta đến, lại gặp lúc trong nhà chả có gì ăn. Sẵn có cặp ngỗng, con nó đã khôn, ta làm thịt một con, ngày mai đãi bạn lên đường.

Người vợ bằng lòng nhưng dặn chồng sáng sớm bắt ngỗng và cắt tiết vặt lông giúp mình một tay.

Trong khi hai vợ chồng bàn tính thì cặp ngỗng ở ngoài chuồng nghe được câu chuyện. Ngỗng trống bảo ngỗng mái:

– Mình ơi! Mình hãy ở lại nuôi con, tôi sẽ đứng sẵn cho ông chủ bắt. Ngỗng mái không nghe, xin chết thay cho chồng. Nhưng ngỗng trống nhất quyết hy sinh bản thân để che chở vợ con nên bèn chạy ra sân từ giã đàn con:

– Con ơi! Các con ở lại với mẹ nghe. Cha sẽ không bao giờ gặp lại các con nữa!

Song ngỗng mái vẫn lạch bạch chạy theo, đòi chết thay chồng cho bằng được.

Lúc bấy giờ Dã Tràng nằm trên bộ ván đặt kề cửa sổ nên nghe được tiếng ngỗng than thở. Ông bỗng thấy thương cho con vật vô tội chỉ vì mình mà phải lìa đàn con bé bỏng. Ông toan nói trước với bạn, nhưng thấy bất tiện. Ông đành nghe ngóng ở chỗ chuồng ngỗng chờ lúc bạn ra bắt thì sẽ cản lại.

Suốt đêm hôm đó tuy mệt mà ông không dám ngủ. Quả nhiên, vào khoảng canh tư, Trần Anh thức dậy bước ra chuồng. Ngỗng trống xua ngỗng mái chạy rồi vươn cổ để cho chủ bắt. Trần Anh sắp cắt cổ ngỗng thì Dã Tràng đã lật đật chạy xuống bếp nắm lấy tay dao, ông nói:

– Xin bạn thả nó ra. Tính tôi không hay sát sinh. Tình thân của đôi ta lọ phải cỗ bàn mới thân. Nếu bạn giết nó thì tôi lập tức đi khỏi chỗ này.
Thấy bạn có vẻ quả quyết, Trần Anh đành thả ngỗng ra, rồi giục vợ chạy đi mua tép về đãi bạn.

Cơm nước xong, Dã Tràng từ giã bạn lên đường trở về. Vừa lúc đi qua bờ ao, ông đã thấy vợ chồng ngỗng cùng với bầy con đứng chực ở đấy. Ngỗng đực tặng Dã Tràng một viên ngọc và nói:

– Đa tạ ân nhân cứu mạng. Không biết lấy gì báo đền, chúng tôi xin tặng người viên ngọc này, mang nó vào người có thể đi được dưới nước dễ dàng không khác gì trên bộ. Nếu đem ngọc này xuống nước mà khoắng thì sẽ rung động đến tận đáy biển.

Ngỗng lại nói tiếp :

– Còn như con tép là vật đã thế mạng chúng tôi thì từ nay, dòng dõi chúng tôi sẽ xin chừa tép ra không ăn, để tỏ lòng nhớ ơn!

Dã Tràng không ngờ có sự báo đáp quá hậu như thế, sung sướng nhận lấy ngọc rồi về.

Khi đến bờ biển, Dã Tràng muốn thử xem công hiệu của viên ngọc mới, liền cứ để nguyên áo quần đi xuống nước. Kỳ lạ thay, nước rẽ ra thành một lối cho ông đi thẳng xuống đáy biển. Ông dạo cảnh hồi lâu rồi cầm viên ngọc khoắng vào nước nhiều lần để thử xem thế nào

Hôm đó, Long Vương và các triều thần đang hội họp ở thủy phủ bỗng nhiên thấy nhà cửa lâu đài và mọi kiến trúc khác rung động, cơ hồ muốn đổ. Ai nấy đều nháo nhác không hiểu duyên cớ. Vua lập tức truyền cho bộ hạ đi dò la sự tình.

Bộ hạ của Long Vương đi theo con đường sóng ngầm lọt vào cửa biển thì thấy Dã Tràng đang cầm ngọc khoắng trong nước. Mỗi lần khoắng như thế, họ cảm thấu xiêu người nhức óc. Tuy biết đích thực Dã Tràng là thủ phạm, họ cũng không dám làm gì, chỉ tiến đến dùng lời nói khéo mời ông xuống chơi thủy phủ.

Gặp Long Vương, Dã Tràng cho biết đó là mình chỉ mới làm thử để xem phép có hiệu nghiệm chăng. Long Vương và triều thần nghe nói, ai nấy đều xanh mặt nghĩ thầm:

– Nếu hắn làm thật thì thế giới thủy phủ sẽ còn gì nữa!

Vì thế, Long Vương đãi Dã Tràng rất hậu, ông muốn gì có nấy. Cho đến lúc Dã Tràng ra về, Long Vương còn đem rất nhiều vàng bạc làm quà tống tiễn để mong được nể mặt.

Dã Tràng lên khỏi nước có bộ hạ của Long Vương tiễn chân về tới tận nhà. Bà con xóm giềng thấy ông đã không việc gì mà lại còn trở nên giàu có thì ai cũng lấy làm mừng cho ông. Từ đó Dã Tràng rất quý hai viên ngọc. Ông may một cái túi đựng chúng và luôn luôn đeo ở cổ.

Một hôm Dã Tràng đi bộ nửa ngày đường đến nhà một người bà con ăn giỗ. Lúc đến nơi Dã Tràng sờ lên cổ mới giật mình nhớ ra khi thay quần áo, vì vội vàng quá nên ông đã bỏ quên mất túi ngọc ở nhà. Dã Tràng thấy không thể nào an tâm ngồi ăn được. Mọi người đều lấy làm ngạc nhiên thấy ông vừa chân ướt chân ráo đến nơi đã vội cáo từ về ngay.

Khi về đến nhà, Dã Tràng tìm mãi vẫn không thấy túi ngọc đâu cả. Ông rụng rời cả chân tay, bần thần đi tìm hỏi vợ, nhưng vợ cũng không thấy nốt. Nóng ruột, ông lục lọi khắp nơi. Cuối cùng Dã Tràng tìm được một mảnh giấy do vợ ông viết để lại gài ở chỗ treo áo. Trong thư vợ ông nói rằng:

– Có người của Long Vương lên bảo cho biết rằng hễ ai bắt được túi ngọc đưa xuống dâng Long Vương thì sẽ được phong làm hoàng hậu. Bởi vậy bà ta đã trộm phép ông, đưa túi ngọc xuống thủy phủ rồi, không nên tìm làm gì cho mệt.

Đọc xong thư vợ, Dã Tràng ngất đi. Ông không ngờ vợ ông lại có thể phản bội mình như thế được. Ông cũng không ngờ âm mưu của Long Vương lại thâm hiểm đến nước ấy. Nghĩ đến hai thứ bảo vật, ông tức điên ruột!

Sau cùng, Dã Tràng dự tính chở cát lấp biển để làm thành một con đường đi xuống thủy phủ, những mong lấy lại túi ngọc, vì ông còn nhớ cả đường lối đến cung điện của Long Vương.

Mặc dầu mọi người hết lòng can ngăn, ông cũng không nghe, bèn dọn nhà ra bờ biển làm công việc như đã định. Ngày ngày Dã Tràng xe cát chở từ bờ xuống quyết lấp biển cho bằng được. Cứ miệt mài như thế mãi đến khi tận lực mà chết. Ngay cả khi chết đi rồi, Dã Tràng vẫn không chịu bỏ dở công việc của mình. Ông hóa thành con còng còng biển, hay cũng gọi là con Dã Tràng ngày ngày xe cát để lấp biển hoài mong tìm được đường xuống cung Long Vương để đòi về hai viên ngọc báu. Kể từ đó, trong dân gian thường truyền tụng câu:

“Dã Tràng xe cát biển Đông
Nhọc lòng mà chẳng nên công cán gì!”

Hay là :

“Công Dã Tràng hàng ngày xe cát,
Sóng biển dồn tan tác còn chi!”

Lại cũng có câu:

“Còng còng dại lắm không khôn
Luống công xe cát sóng dồn lại tan!”

Người ta cũng truyền tụng thêm rằng: sở dĩ ngày nay loài ngỗng không bao giờ ăn tép là vì chúng nó nhớ ơn loài tép đã thế mạng cho tổ tiên mình ngày xưa. Họ còn nói loài ngỗng thường có một cái mào trắng trên đầu, đó chính là dấu hiệu mà loài vật này để tang cho Dã Tràng nhằm ghi nhớ công ơn vị ân nhân đã từng cứu mạng chúng.