Nước ta hiện có nhiều chùa Hang như Chùa Hang (Thiên Khổng Thạch Tự, tức Chùa đá trời sinh) ở xã An Hải, đảo Lý Sơn, Quảng Ngãi; Chùa Hang (Hải Sơn) tọa lạc nơi chân núi An Hải Sơn, An Bình, Kiên Lương, Kiên Giang; Chùa Hang (Hương Nghiêm) thuộc xã An Khang, Tuyên Quang và nhiều chùa nằm trong các thạch động kỳ thú như chùa Hương, chùa Trầm, chùa Địch Lộng… Tuy nhiên, do tính chất lịch sử như vậy nên chùa Hang ở Đồ Sơn có một giá trị rất quan trọng trong đời sống tôn giáo, tín ngưỡng của đất nước.

Chùa Hang ở Đồ Sơn còn có tên chữ là Cốc Tự. Đúng như tên gọi của chùa, tiền nhân đã vào hang đá trên núi Vạn Tác để lập chỗ tu hành. Chùa được đặt trong lòng hang đá ven sườn núi cao 35m, rộng 7m và được chia thành hai bậc thềm trong, ngoài. Lòng hang có hình thang xuyên sâu thẳng vào trong núi, có độ dài 25m, phía sâu trong lòng hang chỉ cao 1,2m, rộng 1,3m.

Hiện nay chùa vẫn còn nhiều di vật đáng quý như bàn thờ đá tượng A di đà, pho tượng sư tổ bằng đá xanh, cao 0,59cm tọa thiền trên đài sen, tóc quăn thành từng búi, tai dài; bát hương đá tạo hình thành thế chân vạc đặt trước bàn thờ sư tổ; giếng nước cổ ở sâu trong lòng hang. Chùa có vị thế lưng ẩn sâu trong núi vững chãi và mặt hướng ra biển cả mênh mông. Nhìn từ xa, chùa, tháp, nhà thờ tổ… hợp lại thành một quần thể kiến trúc độc đáo về dáng vóc, đa dạng về hình khối.

Một nơi để du khách lưu lại giây phút "check-in" kỷ niệm

Trước đây, các học giả nổi tiếng như Phan Kế Bính, Trần Trọng Kim, Đào Duy Anh… đều cho rằng: Đạo Phật từ Trung Quốc truyền đến nước ta cuối thời Đông Hán.

Cụ Đào Duy Anh cho rằng: Phái Tiểu Thừa (Nam tông) truyền sang từ Xiêm La, Cao Man giữ theo chính truyền của Phật Thích Ca. Phái Đại Thừa (Bắc tông) truyền sang từ Tây Tạng, Trung Hoa, Việt Nam, Cao Ly, Nhật Bản. Theo một số tài liệu từ Trung Quốc nói rằng thành NêLê ở Giao Châu có bảo tháp của vua Asoka, và thành NêLê mà tài liệu đề cập đến chính là Đồ Sơn hiện nay.

Lúc chúng tôi đến tìm hiểu, nhiều người dân địa phương nơi đây còn truyền miệng về câu chuyện cây gậy pháp Đức Phật Quang ban cho Chử Đồng Tử. Theo thần tích bà Đa người làng này, có người con duy nhất ra bờ sông bị chết đuối, bà kêu khóc thảm thiết, vừa lúc đó có một thầy chùa đi qua đã dùng cây gậy thần cứu sống. Nhà sư sau khi được xin tên để được thờ sống đã dặn: cứ gọi ta là Đông Yên. Về sau dân làng tìm về Đông Yên mới rõ người đó là Chử Đồng Tử. Từ thần tích miếu Thị Đa làng Cốc Liễn đến thần tích quận Đồ Sơn có tên cũ là NêLê có dấu tích Phật nơi giáo đầu tiên du nhập vào nước ta.

Đến chùa Hang Đồ Sơn chúng ta cảm nhận được một không khí rất linh thiêng ẩn trong vẻ đẹp trầm mặc của chốn Cốc Tự cổ kính, uy nghiêm. Đây thật sự là một điểm đến thú vị để tìm hiểu về lịch sử Phật giáo và tín ngưỡng dân tộc.