Kể từ khi Phật giáo du nhập và cơ chế hóa bản địa Sri Lanka vào thế kỷ thứ 3 trước kỷ nguyên Tây lịch, Phật giáo phải đối mặt với mối đe dọa sống còn do ảnh hưởng văn hóa, tôn giáo và sự áp đảo của Ấn Độ giáo, chạy đua nội bộ cho quyền lực giữa các hệ phái Đại thừa, Nguyên thủy và chủ nghĩa thực dân tài trợ của Cơ Đốc giáo và Hồi giáo. Trong giai đoạn hỗn loạn này, các vị Quốc vương Sinhala đã tìm kiếm sự giúp đỡ của hai quốc gia Phật giáo khác là Myanmar và Thái Lan để củng cố và phục hồi Phật giáo.

Trong một khoảng thời gian, Phật giáo Nguyên Thủy chính thống đã đi đến kết luận với một số các thực hành trong những người phổ biến Đại thừa. Vì vậy, không có gì đáng ngạc nhiên, bất chấp Phật giáo Nguyên Thủy chính thống, trước đây các vị Quốc vương của Sinhala đã không chỉ cho phép người Hindu và người Hồi giáo thực hành tôn giáo của họ, mà còn bảo vệ họ khỏi những cuộc tấn công do thực dân Pháp và Hà Lan thực hiện việc chống lại họ.

Tuy nhiên, Anagārika Dharmapāla (1864-1933) vị thánh tăng Phật giáo Sri Lanka, nhà văn và nhà chấn hưng Phật giáo, ông là một trong những người sáng lập và hoạt động tích cực trong phong trào dân tộc Phật giáo Sinhala bất bạo động. Ông cũng là một nhà tiên phong trong phong trào chấn hưng Phật giáo Ấn Độ sau nhiều thế kỷ suy tàn và là nhà truyền giáo của Phật giáo trong thời hiện đại thực hiện thuyết pháp tại 3 châu lục: Á, Bắc Mỹ và châu Âu. 

Ông là vị cha đẻ của chủ nghĩa dân tộc Phật giáo Sinhalese hiện đại, người đã tạo tiền đề cần thiết vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, để phản ứng chống lại sự cai trị của đế quốc thực dân Anh. Tích lũy những kinh nghiệm lịch sử này đã để lại ấn tượng sâu đậm trong tâm hồn của nhiều Phật giáo đồ. Họ tin rằng Sri Lanka là pháo đài cuối cùng của Phật giáo Nguyên Thủy. Cảm giác này cũng làm tăng các nhóm ngoại vi cực kỳ dân tộc như Bodu Bala Sena (BBS) (một tổ chức dân tộc chủ nghĩa), những người tự bảo vệ, bảo vệ Phật giáo và bản sắc độc đáo của Sinhalas. Vì vậy, họ xem chiến dịch chống Hồi giáo của họ là hành động hợp pháp. 

Trong năm 2014 và 2017, đã xảy ra tình trạng tấn công và phá vỡ các cơ sở kinh doanh của người Hồi giáo và nơi thờ cúng của người Hồi giáo. Những hành vi cảnh giác Phật giáo đã xuất hiện, không chỉ ở Sri Lanka mà còn ở các quốc gia Phật giáo khác như Myanmar và Thái Lan. Trong cả ba quốc gia coi Phật giáo là Quốc đạo, các thủ lĩnh với lời hùng biện chống Hồi giáo là các vị sư Phật giáo - Galagoda Atte Gnanasara ở Sri Lanka, Ashin Wirathu ở Myanmar và Maha Aphichat ở Thái Lan. Trong cực đoan của chủ nghĩa dân tộc chẳng những tôn giáo có thể bị chia rẽ và họ có thể tác động các chiến dịch thù hận, thu hút một số người dân tin tưởng theo.

Sự lây lan của chủ nghĩa Dị giáo (Wahhabism), mang lại tính hợp pháp về tôn giáo cho cuộc Thánh chiến Hồi giáo thuộc loại Al Qaeda (một tổ chức vũ trang bắt nguồn từ những người Hồi Giáo Sunni, do Osama bin Laden thành lập) ở nhiều quốc gia trên thế giới, đã làm cho cảm giác không an toàn, giữa các nhà dân tộc chủ nghĩa là Phật giáo. Điều này phù hợp với các nhóm nghi thức của Phật giáo, vì nó cung cấp sự biện minh cho các chiến dịch đối lập của họ. Không thể tránh khỏi, các đảng chính trị cánh hữu theo đạo Phật đã cung cấp bối cảnh chính trị cho các nhóm đối lập.

Ngay cả những đảng chính trị chủ đạo vẫn còn rất nhiều lời hùng biện, để lên án các hoạt động của các nhóm ranh giới, nhưng phải cân nhắc khi hành động để đưa ra những thủ phạm gây ra những cuộc tấn công như vậy đối với người Hồi giáo. Họ thận trọng với việc vi phạm các chia rẽ dân tộc bảo thủ, những người có thể xem đó như một hành động “Không yêu nước”. Điều này đã làm suy yếu đáng kể quan hệ Sinhala - Hồi giáo với những bất ổn chính trị, bất lợi của họ. Sự hỗ trợ bí mật cho các yếu tố dân tộc chủ nghĩa Sinhala, do một số nhà lãnh đạo các đảng chính trị đã làm sâu sắc hơn, nghi ngờ về sự thành thật của họ, trong việc giải quyết những bất bình của người thiểu số Tamil, đa số là người Hindu và người Kitô hữu và Hồi giáo nói tiếng Tamil.

Có lẽ trong sự hoán đổi với tình cảm của 70% dân số Phật giáo Nguyên Thủy các quốc gia, Hiến pháp 1978 tại Sri Lanka cho Phật giáo một vị thế đặc biệt, nhưng không gọi đó là tôn giáo chính thức. Hiến pháp Chương II, Điều 9 nói rằng: “Nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Dân chủ Sri Lanka sẽ dành cho Phật giáo vị trí quan trọng nhất và theo đó sẽ là nghĩa vụ của Nhà nước, để bảo vệ và nuôi dưỡng đức Phật và Nền đạo pháp (sasana), đồng thời đảm bảo cho tất cả các tôn giáo quyền ưu tiên, các điều 10 và 14 (1) (e). 

Hai bài báo này cung cấp cho tất cả mọi người quyền tự do hành nghề và thực hành bất kỳ tôn giáo nào họ chọn. Mặc dù theo Hiến pháp, Phật giáo chỉ có thể trong trạng thái mơ hồ của “vị trí quan trọng nhất”, thực tế Phật giáo thống trị văn hóa chính trị và văn hóa xã hội của quốc gia, giống như quy chế pho tượng Phật cao 80 feet ở Kandy, được xem là cao nhất thế giới, thống trị đường chân trời. Chư tôn đức tăng già Phật giáo luôn đóng vai trò tích cực trong cả nước, vì các vấn đề sắc tộc và tôn giáo đều đan xen trong chính trị của đất nước. Mahanayake thera, các vị tôn túc giáo phẩm lãnh đạo của các tổ chức Tu viện (Nikaya) Giám sát và Điều hành chư tăng và Phật giáo đồ, có ảnh hưởng lớn đến những người theo Phật giáo. Điều này đã giúp họ có một vai trò chính trị, giống như các đối tác Myanmar. Thông thường, họ rất lớn tiếng về các vấn đề quản trị và chính trị.

Cả tự viện Phật giáo và đạo Phật Sinhhala - Phật giáo đều có ảnh hưởng rõ rệt đến việc vận hành, đang soạn thảo bản Hiến pháp mới. Nhị vị Cư sĩ Maithripala Sirisena (Tổng thống), Ranil Wickremesinhe (Thủ tướng) bắt tay vào quá trình hoàn thành lời hứa bầu cử của họ để làm cho vị Tổng thống Sri Lanka có trách nhiệm hơn và để hoàn thành nguyện vọng của các dân tộc thiểu số. 

Vào tháng 07 năm 2017, một Hội đồng Tăng già Phật giáo Sri Lanka có sự tham dự của chư tôn đức Giáo phẩm Mahanayakas gồm ba vị Nikayas (bao gồm vị giám chức của Asgiriya, một người ủng hộ nổi tiếng của cựu chủ tịch Rajapaksa) và 75 vị giáo phẩm (Thera) khác, đã gặp nhau tại Kandy để thống nhất quyết định rằng không cần mang theo một Hiến pháp hoặc sửa đổi Hiến pháp hiện tại, phủ nhận Ủy quyền của Nhân dân đối với Liên minh Cầm quyền của UNFPA-SLFP.

Không được hoàn thành, Tổng thống Maithripala Sirisena và Thủ tướng Chính phủ Sri Lanka Ranil Wickremesinhe đã gặp ứng viên của chương trình Malwatte, một sự hỗ trợ nổi tiếng của Đảng dân tộc thống nhất (UNP) và bảo đảm với ông rằng Hiến pháp mới sẽ không dẫn tới một quốc gia riêng biệt hay liên bang, cũng như bãi bỏ vị trí quan trọng nhất của Phật giáo. Sau cuộc họp của họ, vị giám trợ đã ủng hộ nỗ lực soạn thảo một Hiến pháp mới.

Thủ tướng Chính phủ Sri Lanka Ranil Wickremesinhe đã duy trì sự kiềm chế rằng, tất cả các đảng phái chính trị và các nhà lãnh đạo tôn giáo trên khắp các tôn giáo đều “không có vấn đề ưu tiên để bảo vệ Phật giáo trong đất nước này”, để trấn áp tình cảm của nhiều Sinhala, những người có thái độ nghi ngờ về ý định của Chính phủ sau khi bản thảo Hiến định trình lên Quốc hội, đã đưa ra hai lựa chọn để thông qua về đặc quyền được dành cho Phật giáo. Tất nhiên, Sinhla cảm thấy Phật giáo Nguyên Thủy đang bị bao vây, muốn Phật giáo được tuyên bố là tôn giáo của nhà nước. Tuy nhiên, viên chức Quốc hội của Tamil National Alliance, MA Sumanthiran, đã phản đối việc ban hành cho một tôn giáo (Phật giáo) trước sự bình đẳng của tất cả các tôn giáo; mặc dù ông không chống đối “một số nhận thức đối với Phật giáo và giáo lý của đức Phật”. Điều này có thể phản ánh quan điểm của thiểu số.

Vì vậy, Hiến pháp vẫn tiếp tục theo phong cách điển hình của Sri Lanka và Nam Á, với những cuộc thảo luận vô tận của mọi người cố gắng vượt qua những người khác, hơn là lắng nghe nhau để xây dựng sự đồng thuận. Theo tất cả khả năng, Phật giáo sẽ giữ được vị thế đặc biệt trong Hiến pháp mới, khi dự thảo cuối cùng đi trưng cầu dân ý trước năm người. Liệu người dân có chấp thuận nó, vẫn là câu hỏi mở. Tuy nhiên, tôi tin rằng đa số người dân Sri Lanka đều được chứng ngộ đủ để chấp nhận nó, như là những ký ức cay đắng của họ, trong ba thập niên bị lãng quên trong cuộc chiến chống lại quân nổi dậy Tamil vẫn còn nóng hổi.