Năm 1970, người dân Việt Nam và thế giới xôn xao về câu chuyện “cổ tích giữa đời thường”, khi một cô bé bán thuốc lá dạo tại Sài Gòn bất ngờ được cha là Tổng thống nước Trung Phi (mà sau này là Hoàng đế Bokassa) tìm đón về nước. Nhưng sau đó, “công chúa thật” lại xuất hiện khiến càng nhiều người quan tâm. Hơn 40 năm trôi qua, vị Hoàng đế và các cô công chúa ngày ấy giờ thế nào? Chúng ta hãy cùng nhìn lại cuộc đời đầy ly kỳ của họ dưới góc nhìn nhân quả.
Bokassa, tên đầy đủ là Jean Bedel Bokassa, sinh ngày 22/2/1921. Ông là con của một trưởng làng tại Bobangui, nước Phi Châu Xích Đạo - một thuộc địa của Pháp thời ấy. Ông mồ côi cha mẹ từ nhỏ và theo học tại trường do các tu viện Pháp tài trợ.
Khi Thế chiến thứ II bùng nổ, nước Pháp bị Đức Quốc xã chiếm đóng, Bokassa gia nhập Lực lượng Nước Pháp Tự do. Năm 1950, chàng trung sĩ 29 tuổi Bokassa được cử sang Việt Nam với vai trò lính lê dương trong Quân đội viễn chinh Pháp, và được phân công gác ở Cầu Ghềnh (Cù Lao Phố, Biên Hòa, Đồng Nai).
Trong thời gian này, anh trung sĩ da đen Bokassa lân la làm quen với cô Huệ - một cô gái gánh nước thuê có nhan sắc. Anh giúp cô hứng nước và tập tành nói tiếng Việt. Dần dà, cô Huệ có cảm tình và không còn cảm thấy ngại ngùng mỗi khi đối diện với anh lính Phi châu này nữa. Hai bên dần dần yêu nhau…
Chàng lính Pháp Jean Bedel Bokassa và cô gái gánh nước Nguyễn Thị Huệ (Ảnh: tổng hợp)
Kết quả của mối tình Phi-Việt đó là cô Huệ mang thai. Ngày ấy, con gái chửa hoang là một điều hết sức nhục nhã, nhất là lại có chửa với một anh lính da đen. Không nỡ để cha mẹ buồn lòng, tủi hổ khi cái bụng ngày một lớn, cô khăn gói ra đi.
Bokassa đưa người tình về Tân Thuận Đông, quận Nhà Bè, nơi đơn vị anh đóng quân gần đó. Anh thuê nhà cho người yêu ở. Hai người sống với nhau như vợ chồng.
Tình nghĩa đang mặn nồng thì Bokassa được lệnh phải trở về Pháp. Anh trao tất cả số tiền dành dụm được cho cô Huệ và dặn: “Khi con chào đời, nếu là con trai thì hãy đặt tên con là Martin, nếu là con gái thì đặt tên là Martine. Sau này, nếu có dịp anh sẽ sang Việt Nam tìm hai mẹ con”.
Cô Huệ khóc hết nước mắt tiễn anh lên đường…
Cuối năm 1954, cô Huệ sinh hạ được một bé gái với da đen, tóc xoăn, môi dày… giống hệt cha. Nhớ lời người yêu dặn, cô đặt tên cho con là: Nguyễn Thị Martine và phần tên cha trong giấy khai sinh cô để “vô danh”.
Năm 1960, nước Châu Phi Xích đạo giành lại được độc lập. Vị tổng thống mới của quốc gia này là David Dacko - vốn có họ hàng xa với Bokassa - quyết định đổi tên nước thành nước Cộng hòa Trung Phi, rồi mời Bokassa về nắm quyền chỉ huy quân đội.
Năm 1966, với lực lượng vũ trang trong tay, Bokassa tiến hành đảo chính, lật đổ David Dacko và tự xưng là Tổng thống suốt đời.
Sau 4 năm cầm quyền, Bokassa đã nhờ Bộ Ngoại giao Pháp liên hệ với Chính quyền Việt Nam Cộng hòa nhờ tìm kiếm đứa con thất lạc.
Giới chức Việt Nam nhanh chóng tìm ra cô gái lai, da đen tên là Nguyễn Thị Bái, thường gọi là Ba-xi, đang làm nghề bán thuốc lá dạo, và báo rằng đây đúng là đứa con mà Bokassa đang tìm.
Nghe báo tin vui, Bokassa sung sướng, vội cho người đón Martine (Ba-xi) về nước trong tiếng kèn chào mừng của dàn quân nhạc và nước mắt hạnh phúc của người cha. Từ một cô gái lang thang, lam lũ, đời Ba-xi bỗng bước sang trang mới: ngồi xe Limousine, xiêm áo lộng lẫy, kẻ hầu người hạ, ai nấy nể vì…
Cuộc hội ngộ như chuyện cổ tích ấy khiến người dân Việt Nam và thế giới xôn xao một thời, báo chí rầm rộ đưa tin, ca ngợi người cha có nghĩa tình.
Mẹ của Ba-xi chắn hẳn biết rõ Ba-xi là “Martine giả”, nhưng có lẽ không cưỡng lại được hào quang của một bước lên trời hay dưới áp lực nào đó, bà đã im lặng.
Nhưng chỉ một tháng sau, “cây kim trong bọc cũng lòi ra”. Tờ nhật báo Trắng Đen thời ấy đã loan tin, cô bé đang làm công nhân bốc xếp tại Thủ Đức mới là “Martine thật”.
Trước bằng chứng là: giấy khai sinh của Martine và tấm hình chụp lúc bà Huệ đang chăm sóc ông khi bị thương ở Bệnh viện Sài Gòn (năm 1953), ông Bokassa xác nhận cô bé lần này mới đúng là con của mình.
Bokassa đứng bên Martine giả (hình trên cùng bên trái) và với những bằng chứng rõ ràng đã giúp ông tìm lại được con gái thật của mình (Ảnh: tổng hợp)
Một lần nữa, ông lại đón con gái và cả người yêu ngày trước sang, nhưng lần này âm thầm hơn nhiều. Sau những ngày trùng phùng đầy xúc động, Martine ở lại Trung Phi cùng cha, bà Huệ về lại nước vì người chồng sau của bà đang đợi ở quê nhà.
Về phần Ba-xi, sau khi biết tin, Bokassa đã tống giam cô và dự định trục xuất. Nhưng sau đó quyết định nhận cô làm con nuôi như một hành động ân sủng.
Martine thật và Ba-xi cùng chung sống, thường được cha cho mặc đồ giống nhau. So với Ba-xi, Martine tỏ ra có khiếu kinh doanh và được tạo điều kiện mở một cửa hàng đồ ăn Việt ở Trung Phi và rất phát đạt.
Năm 1973, Bokassa tổ chức kén rể cho hai con. Ba-xi lấy Fidel Obrou - chỉ huy trưởng lực lượng cận vệ Tổng thống Bokassa, còn Martine lấy bác sĩ quân y Jean-Bruno Dévéavode. Một đám cưới được tổ chức linh đình tại dinh thự quốc gia.
Đám cưới của Martine thật và giả được tổ chức linh đình tại dinh thự quốc gia (Ảnh: tổng hợp)
Năm 1976, Bokassa tự xưng là Hoàng đế Bokassa Đệ nhất, đổi tên nước là Đế quốc Trung Phi. Hai cô con gái gốc Việt nghiễm nhiên trở thành công chúa. Tuy nhiên, tính tình Bokassa ngày càng lập dị, độc tài và xa hoa.
Chỉ riêng lễ đăng quang của ông đã tiêu tốn đến 22 triệu USD - thực tế đã khiến đất nước vốn đang ở trong cảnh nghèo đói nhất nhì thế giới bị phá sản. Chỉ riêng chiếc vương miện nạm kim cương của ông đã có giá 5 triệu USD. Trái với mong đợi của ông, hầu hết các nguyên thủ quốc gia được ông mời đều không đến tham dự.
Lễ đăng quang Hoàng đế đầy tốn kém nhưng thiếu vắng khách mời của Bokassa (Ảnh: tổng hợp)
Để thể hiện quyền lực của một "hoàng đế", Bokassa đặt tên cho nhiều công trình ở thủ đô Bengui bằng tên mình như Cung thể thao Jean Bedel Bokassa, Đại lộ Bokassa, Đại học Tổng hợp Jean Bedel Bokassa… Bên cạnh đó, Bokassa còn cho xây dựng nhiều "dinh tổng thống" như Villa Kolongo, Villa Berengo, đồng thời là chủ của nhiều nhà hàng ăn uống, xưởng dệt vải, trang trại nuôi gia súc, hai hãng hàng không dân sự, một hãng mua bán ngà voi...
Theo báo Le Figaro, Bokassa đã tự phong cho mình là "đệ nhất nông dân và đệ nhất thương gia của Đế chế Trung Phi". Những người từng có thời gian thân cận với Bokassa kể lại rằng ông ta tự cho mình có quyền làm hoàng đế suốt đời, kiêm Bộ trưởng Tư pháp, Quốc phòng, Nội vụ và các bộ khác.
Bokassa có hai đam mê lớn nhất cuộc đời là phụ nữ và quyền lực. Ông có khoảng gần 20 vợ và 100 người con, nhưng chỉ công nhận chính thức khoảng 50 người.
Thói ăn chơi xa hoa và sự độc tài đã dần khiến Bokassa trở thành một bạo chúa dưới mắt người dân Trung Phi và quốc tế. Đầu năm 1979, con rể của Bokassa là đại úy Fidel Obrou (chồng của Ba-xi) âm mưu lật đổ cha vợ nhưng bất thành và bị tử hình.
Cùng lúc đó Ba-xi hạ sinh đứa con trai đầu lòng. Bokassa sai người đưa mẹ con sản phụ vào quân y viện do bác sĩ quân y Jean-Bruno Dévéavode (chồng của Martine thật) phụ trách rồi lệnh cho vị bác sĩ ấy tiêm một liều thuốc độc vào người đứa bé cho “tiệt nòi giống phản phúc”.
Đúng một năm sau, Bokassa cho Ba-xi một số tiền để cô về Việt Nam sinh sống. Tuy nhiên trên đường ra phi trường, cô đã bị thủ tiêu. Cuộc đời của người con gái mà mọi người từng ví như “lọ lem hóa thành công chúa” ấy, sau gần 7 năm trong cảnh giàu sang đã phải sớm kết thúc một cách bi thảm.
Ngày 21/9/1979, nước Pháp hậu thuẫn cho vị tổng thống tiền nhiệm Trung Phi là David Dacko tổ chức lật đổ Hoàng đế Bokassa Đệ nhất, buộc Bokassa phải sống lưu vong ở nước Bờ Biển Ngà 4 năm, sau đó Pháp cho ông được đến tỵ nạn chính trị ở tại lâu đài của ông có tên là Château d’Hardricourt, cách Paris 80km.
Chồng của Martine - bác sĩ quân y Jean-Bruno Dévéavode bị David Dacko ra lệnh xử tử về tội đi theo Bokassa, và tội giết chết con của “người anh hùng” chống Bokassa là đại úy Fidel Obrou (chồng của Ba-xi).
Đại gia đình Bokassa gồm 13 người vợ và gần 40 người con tứ tán khắp nơi, riêng Martine đưa 3 đứa con trốn qua Pháp.
Bokassa quyết định quay trở về lại Trung Phi năm 1986 với hi vọng “sẵn sàng phục vụ đất nước nếu có lời mời”. Thế nhưng, ngay khi xuống sân bay, ông đã bị bắt giam. Ngày 12/6/1987, Tòa kết án tử hình về 14 tội, gồm giết những người đối lập chính trị, xa hoa phung phí tài sản quốc gia, giết hàng trăm học sinh đã phản đối việc bắt buộc phải mua đồng phục đắt tiền do công ty của một người vợ ông làm chủ…
Năm 1988, Tòa giảm án xuống còn tù chung thân, rồi sau đó ông được phóng thích ngày 1/9/1993. Những năm cuối đời, ông sống ẩn dật trong sự nghèo khó, túng quẫn, thường ra ngoài với bộ áo lính có đeo đầy huy chương và mất vào ngày 3/11/1996, thọ 75 tuổi.
Về phần Martine, với khiếu kinh doanh, cô đã lập nghiệp tại Pháp và sau đó đón mẹ là bà Nguyễn Thị Huệ sang. Hiện Martine Bokassa đang làm chủ hai nhà hàng lớn ở Pháp và cùng mẹ đầu tư vào một số tiệm kim hoàn, đồ gia dụng.
Ngẫm lại cuộc đời của vị Hoàng đế Bokassa, quả thật rất đúng với điều mà cổ nhân từng dạy: “Đức mỏng mà quyền cao, công lao ít mà tài lộc nhiều, trí tuệ nhỏ mà âm mưu lớn đều sẽ gặp họa”.
Nghĩa là: Một người có phẩm đức thấp kém lại ngồi ở vị trí quan trọng; một người có đóng góp rất nhỏ nhưng lại chiếm hữu rất nhiều tài sản; một người trí tuệ kém mà lại nuôi nhiều tham vọng và nắm lấy quyền lực; đều sẽ gieo nên những mầm mống tai họa.
Khi đứng đầu một đất nước còn nhiều nghèo khó, ông quên mất đó là vị trí để ông phục vụ nhân dân, đưa đất nước phát triển, chứ không phải là để ông tư lợi, hưởng vinh hoa phú quý và sống xa đọa trên sự nghèo khó của dân. Ông quên rằng mình cần phải trọng đức, trau dồi đức hạnh thì mới giữ được phúc báo của mình.
Bởi tiền bạc, quyền lực, danh vọng đều là những phúc báo hay phước lành, nhưng cũng là những vật đè ép lên thân mỗi người. Nếu không có đủ phẩm chất đạo đức, hoặc tệ hơn là lợi dụng quyền lực mà làm điều xấu như Bokassa, thì tất sẽ sớm đi đến kết thúc bi thảm.
Hà Phương
