Con người có số mệnh không? Tất cả những điều ấy do ai quyết định? Các tôn giáo khác cho rằng, số kiếp do các lực lượng thần linh bí hiểm quyết định. Tuy nhiên, Phật giáo lại nghĩ số phận chính là quy luật phát triển của sinh mệnh, sức mạnh quyết định quy luật này nằm ở tự bản thân chúng ta chứ không phải ở người khác. Nói cách khác, kiếp số thể hiện nhân quả trong sự phát triển của sinh mệnh, là kết quả đem lại từ vô số những hành động khác nhau. Hành vi như thế nào sẽ tạo ra số mệnh như thế ấy. Những hành vi này, bao gồm thân nghiệp, khẩu nghiệp và ý nghiệp. Trong đó, thân nghiệp là do hành vi, ngôn nghiệp là do lời nói và ý nghiệp là do tư tưởng.

Phật giáo còn cho rằng, nhân quả được tạo thành từ những hành vi, lời nói, ý nghĩ tư tưởng này xuyên qua tam thế: quá khứ, hiện tại và tương lai. Tuy vậy, con người hiện nay khó lòng tiếp thu quan niệm này, hay là nói, rất khó tự tâm phát nguyện để đồng cảm. Do vậy, tri thức mà nhà Phật chủ yếu đề xướng là nhân quả tâm linh, nhân quả tức thời. Chúng ta có thể tạm thời không nghĩ đến nhân quả tam thế, nhưng không thể né tránh nhân quả tâm linh, nhân quả thức thì. Khi chúng ta hành thiện hay chỉ là phát sinh một ý niệm về thiện, vì quả lạc của cảm xúc này chưa thể lập tức hiển hiện, nhưng hỉ lạc nội tâm do nó mang đến thì ngay lập tức có thể lĩnh hội. Tất cả những việc chúng ta từng đã làm, từng đã nghĩ, đều sẽ lưu dấu tích trong tâm mình, tạo thành sức mạnh. Loại sức mạnh này sẽ ảnh hưởng đến “nhân” trong tương lai của kiếp số. Bởi vì tâm niệm sẽ hình thành nên thói quen đồng thời dần dần định thành tâm thái rồi tạo thành những tính cách khác nhau, những nhân cách không giống nhau.

Nội tâm của mỗi người đều có rất nhiều tâm niệm khác nhau ở mỗi hành động, trong đó có mặt tốt, mặt xấu, khác nhau chỉ nằm ở sự mạnh yếu trong sức mạnh mỗi người. Nếu bất chấp để phát triển, rất có thể sẽ bị “chấp ngã” khống chế, bị sức mạnh phát triển tiêu cực của “chấp ngã” chủ động chiếm lĩnh. Tục ngữ nói: “Nhân bất vị kỷ, thiên tru địa diệt”. Bởi vì, “chấp ngã” chính là bản năng của con người, thứ bản năng chúng ta nghiễm nhiên vô thức bảo vệ. Ý nghĩa của tu hành chính nằm ở chỗ giúp đỡ mọi người điều chỉnh phương hướng, giúp chúng ta chuyển từ bị động sang chủ động, có lựa chọn nâng cao phát triển các tâm lý tích cực, làm giảm tiến đến hạn chế các tâm lý tiêu cực.