Thánh hiền dạy về đạo hiếu

Từ ngàn xưa, hiếu thảo được xem là đạo đức hàng đầu (Hiếu giả bách hạnh chi tiên). Một người không thể được xem là hoàn thiện về nhân cách nếu như không có lòng hiếu thảo. 

Và muốn trở thành một bậc hiền thánh, một bậc chí thiện thì càng phải có lòng hiếu thảo. Hiếu thảo là tâm hạnh biết ơn và đền ơn đối với các bậc sinh thành, giáo dưỡng mình nên người. Nếu không có ông bà cha mẹ thì không ai có mặt trên cuộc đời này, cho nên tri ân báo ân ông bà cha mẹ là hành động có ý nghĩa hết sức thiêng liêng góp phần tạo nên nhân cách đạo đức của con người. 

Trong kinh Tâm địa quán, Đức Phật dạy các trưởng giả trong thành Vương Xá rằng: “Này các trưởng giả, Ta sắp nói pháp mầu nhiệm, vì muốn lợi ích cho những ai trong đời vị lai chưa biết ơn đức. Các ngươi hãy nghe cho kỹ, ơn trong thế gian và xuất thế gian có bốn thứ: Thứ nhất là ơn cha mẹ, thứ hai là ơn chúng sinh, thứ ba là ơn quốc vương (đất nước), thứ tư là ơn Tam bảo”. 

Kinh Đại phương quảng bất tư nghì cảnh giới, Đức Phật lại dạy: “Người nào biết ơn, tuy còn ở trong sinh tử mà căn lành chẳng mất. Kẻ chẳng biết ơn, căn lành diệt mất. Vậy nên các Đức Phật khen ngợi những người biết ơn đền ơn”. Đức Phật cũng từng dạy, tâm hiếu là tâm Phật, hạnh hiếu là hạnh Phật. “Gặp đời không có Phật, nên biết khéo phụng sự cha mẹ tức là phụng sự Phật vậy”(Kinh Đại tập).

Hiếu thảo là đạo đức cao vời thì bất hiếu là một trọng tội. Trong kinh Nhẫn nhục, Đức Phật dạy: “Điều lành cao tột chẳng gì bằng hiếu. Điều ác cùng cực chẳng gì bằng bất hiếu”. Kinh Báo hiếu phụ mẫu trọng ân, Đức Phật nói về quả báo của tội bất hiếu như sau: “Người con bất hiếu với cha mẹ là người thấp kém về nhân phẩm, bị người đời khinh rẻ và bị pháp luật trừng trị, về sau không đủ tư cách làm cha mẹ và sẽ bị con cái bất hiếu trở lại. Chẳng những thế, sau khi chết đi người con bất hiếu còn bị đọa địa ngục hoặc sinh làm loài súc sinh chịu muôn vàn khổ sở”. 

Đức Khổng Tử, bậc Thánh khai sáng đạo Nho nêu rõ năm mối quan hệ lớn trong các tương giao xã hội gọi là Ngũ luân gồm: quan hệ vua và bầy tôi (quân thần), quan hệ cha mẹ và con cái (phụ tử), quan hệ chồng vợ (phu phụ), quan hệ anh em (huynh đệ), quan hệ bạn bè (bằng hữu). Trong đó, mối quan hệ vua và bầy tôi, cha mẹ và con cái, chồng và vợ là ba mối quan hệ cơ bản nhất, quan trọng nhất được gọi là Tam cương (ba giềng mối, ba yếu tố cương lãnh quan trọng). Trong quan hệ phụ tử, Đức Khổng Tử xem hiếu thảo là ứng xử đạo đức quan trọng mà con cái cần phải có đối với cha mẹ. 

Đức Khổng Tử dạy rõ về hiếu thảo như sau: “Con cái hiếu thảo không chỉ là phụng dưỡng người đã sinh ra mình mà trước hết phải có lòng thành kính. Chỉ nuôi cha mẹ không thôi chưa thể gọi là hiếu, vì đến như giống chó, giống ngựa cũng có người nuôi, nuôi cha mẹ mà không thành kính thì có khác gì nuôi chó ngựa, làm sao có thể gọi là lòng hiếu thảo” (Luận ngữ).

Mạnh Tử, bậc Á thánh của đạo Nho cũng dạy nhiều về hiếu thảo, làm con mà phạm phải năm điều sau bị xem là bất hiếu: 1. Lười biếng chẳng chịu làm việc để nuôi cha mẹ,  2. Ham mê cờ bạc, rượu chè, chẳng đoái hoài đến việc phụng dưỡng cha mẹ,  3. Ham mê của cải, chỉ lo làm giàu, hoặc chỉ biết có vợ/chồng mình, chẳng đoái hoài đến việc phụng dưỡng cha mẹ,  4. Chiều theo lòng ham muốn của mình để được sướng tai, vui mắt, ăn chơi sa đọa, trụy lạc, làm những điều xấu xa, tồi tệ khiến cha mẹ xấu hổ tủi nhục, 5. Ham dùng sức mạnh, quyền uy, thế lực gây hấn, đánh nhau làm cha mẹ lo lắng, làm cha mẹ bị liên lụy, nguy hại đến cha mẹ.

Pháp luật và tội bất hiếu

Ở nước ta, thời Lý Thái Tông đã có luật thành văn là bộ Hình thư; thời Lê Thánh Tông có bộ luật Hồng Đức; đến thời Gia Long triều Nguyễn có bộ luật Gia Long (soạn trên cơ sở các bộ luật đời trước, nhất là căn cứ theo bộ luật Hồng Đức, đồng thời chịu ảnh hưởng của luật nhà Thanh-Trung Quốc). Các bộ luật này đều nói đến 10 tội lớn (tội thập ác) trong đó có tội ác nghịch, bất hiếu với cha mẹ. Mười tội lớn gồm có: 1. Gây hại cho đất nước,  2. Mưu đại nghịch, phá hủy lăng miếu,  3. Phản quốc (theo giặc, bán nước),  4. Ác nghịch (đánh đập, hành hạ ông bà cha mẹ hoặc mưu giết ông bà cha mẹ),  5. Giết người vô tội trong một họ, hoặc mua bán thịt người, dùng thịt người làm thuốc, làm bùa chú…, 6. Đại bất kính (khi quân phạm thượng, bất kính đối với vua; trộm cắp đồ của vua hoặc đồ thờ trong lăng miếu), 7. Bất hiếu (xúc phạm, làm tổn thương ông bà cha mẹ, chửi mắng hay nói xấu ông bà cha mẹ - Nói theo ngày nay là bạo hành),  8. Mưu sát hoặc bán người trong họ hàng, bà con quyến thuộc, 9. Dân giết quan, binh lính giết người lãnh đạo, bậc thượng cấp; quan cấp dưới giết quan cấp trên, 10. Loạn luân (người cùng huyết thống, gia tộc gian dâm với nhau).

Hiếu thảo là căn bản đạo đức. Pháp luật có trách nhiệm bảo vệ, giữ gìn đạo đức, có hình phạt răn đe đối với hành vi vi phạm đạo đức. Do đó trong thể chế pháp luật ngày xưa, người bất hiếu bị hình phạt rất nặng. Người có hành vi đánh đập hay mưu giết ông bà cha mẹ của mình hay của chồng, của vợ mình đều bị xử tử hình. Con cái rủa mắng ông bà cha mẹ, không nuôi cha mẹ già, đang có tang cha mẹ mà vui chơi, tham gia các hoạt động cờ bạc, rượu chè, đàng điếm đều phạm tội thập ác. Người phạm tội sẽ bị phạt đồ hình (lao động khổ sai), bắt phục vụ cho binh lính ở chiến trường. Trước khi thụ án, kẻ bất hiếu còn bị phạt đòn 80 trượng. 

Ngày nay cũng vậy, các hành vi ngược đãi ông bà cha mẹ, chửi mắng, đánh đập, đày đọa, gọi chung là bạo hành đều vi phạm pháp luật. Luật Hôn nhân và Gia đình có ghi rõ: “Con cái có bổn phận yêu quý, kính trọng, biết ơn, hiếu thảo với cha mẹ. Phải chăm sóc, nuôi dưỡng cha mẹ, đặc biệt là khi cha mẹ già yếu, ốm đau. Nghiêm cấm các hành vi ngược đãi, hành hạ, xúc phạm ông bà cha mẹ”. Chương trình Giáo dục công dân ở cấp trung học cơ sở cũng có dạy điều này. Ở cấp tiểu học, học sinh cũng được học về công ơn cha mẹ và lòng biết ơn đối với cha mẹ. 

Theo Điều 11, Nghị định 87 ngày 21-11-2001 của Chính phủ (Việt Nam), người vi phạm nghĩa vụ đối với ông bà cha mẹ như đã nói trong bộ Luật Hôn nhân và Gia đình, nếu nhẹ thì bị xử phạt hành chính, nặng thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội ngược đãi hoặc hành hạ cha mẹ theo Điều 151 của Bộ Luật Hình sự, sẽ bị phạt 3 năm tù giam. Đối với người đã bị xử phạt hành chính về tội ngược đãi, hành hạ cha mẹ nhưng vẫn tiếp tục vi phạm, người này sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 151 của Bộ Luật Hình sự.