2 bức tượng cổ được tạc vào đá sa thạch, từng là tượng Phật cao nhất thế giới. Tuy nhiên chúng đã bị hủy diệt trong vụ phá hoại do Taliban thực hiện, khiến cả thế giới bị sốc. Đồng thời sự kiện đã đặt tiền lệ để lực lượng Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng không ngại tàn phá các di sản văn hóa quý giá của Iraq.

Gài thuốc nổ và nghĩ tới cái chết

Rất nhiều điều đã xảy ra ở Afghanistan trong 14 năm kể từ khi các bức tượng Phật bị phá hủy hồi năm 2001. Nhưng với Mirza Hussain, chuyện vẫn như mới xảy ra ngày hôm qua. "Đầu tiên Taliban dùng xe tăng, pháo bắn vào các tượng Phật" - anh kể - "Nhưng khi không thấy hiệu quả, chúng đã lên kế hoạch cài thuốc nổ để phá hủy tượng".

Hussain, giống nhiều người ở Bamiyan, theo Hồi giáo Shiite nên bị các tay súng Taliban theo Hồi giáo Sunni xem là kẻ thù. Sau khi Taliban giành quyền kiểm soát tỉnh này vào tháng 5/1999, người dân địa phương hoặc bỏ chạy, hoặc bị bắt giam.

"Tôi nằm trong số 25 người bị giam giữ" - Hussain nói - "Trong thành phố (Bamiyan (thủ phủ tỉnh Bamiyan) khi ấy chẳng còn dân thường nào, chỉ toàn thành viên Taliban. Chúng tôi là các tù nhân và bị đối xử như những kẻ hạ đẳng, có thể bị vứt bỏ bất kỳ lúc nào".

Hussain cùng các tù nhân bị Taliban ép phải cài thuốc nổ vào 2 bức tượng Phật. Anh kể rằng Taliban đã mang tới hàng xe tải thuốc nổ. Tiếp đó các tù nhân phải cõng, vác hoặc gánh thuốc nổ tới các bức tượng.

Hussain cho biết anh và các tù nhân khác đều chuẩn bị cho tình huống có thể chết bất kỳ lúc nào, hoặc trong vụ nổ phá tượng, hoặc dưới tay của Taliban. "Có lần tôi chứng kiến một người trong nhóm bị thương ở chân và không thể gánh thuốc nổ được nữa" - anh nói - "Taliban liền bắn chết ông ấy tại chỗ và giao thi thể cho tù nhân khác đem đi vứt bỏ".

Theo lời kể của Hussain, anh và các tù nhân mất 3 ngày để gài thuốc nổ vào các bức tượng. Tiếp đó cả nhóm phải rải dây tới một thánh đường gần đấy. Các tay súng Taliban đã giật kíp nổ trong tiếng hô "Allah Akbar" (Thượng đế vĩ đại nhất) vang dội.

"Khi tiếng nổ lớn vang lên, khu vực trước tượng Phật đầy khói, lửa. Không khí sực lên mùi thuốc súng cháy" - Hussain kể lại. Các thủ lĩnh Taliban tin rằng họ không chỉ phá hủy 2 bức tượng mà còn làm sập cả vách núi chứa tượng. Thực tế vụ nổ chỉ thổi bay đôi chân của bức tượng Phật lớn hơn.

Hối tiếc dù không được lựa chọn

Bất chấp thất bại ban đầu này và sự lên án của cộng đồng quốc tế, Taliban vẫn tiếp tục công việc. Hussain nói rằng Taliban đã mang thêm nhiều thuốc nổ tới. Anh đã phải khoan và nhồi các bánh thuốc nổ dẻo vào trong những bức tượng khổng lồ.

"Từ sau đó, họ tiến hành 2-3 vụ nổ mỗi ngày để phá hủy hoàn toàn các tượng Phật" - anh cho biết - "Chúng tôi đã phải khoan, đào nhiều lỗ vào tượng để đặt thuốc nổ. Do không có công cụ phù hợp, chúng tôi phải lao động vất vả trong 25 ngày mới xong".

Trong quá trình lao động, Hussain và các tù nhân chỉ được cho ăn với những mẩu bánh mỳ và phần cơm nhỏ. Anh cũng chỉ được mặc một bộ quần áo duy nhất và đắp một tấm chăn mỏng dính trong thời tiết lạnh cóng về đêm. Anh kể rằng khi các bức tượng bị phá hủy xong, Taliban đã ăn mừng "hoành tráng": "Họ nổ súng lên trời, nhảy múa và mang 9 con bò tới giết để tế lễ".

Mirza Hussain chưa từng hết hối hận, dù anh bị ép tham gia phá tượng Phật khổng lồ

Hussain giờ hành nghề chữa xe đạp ở Bamiyan. Anh lấy lại được cảm giác an toàn và đang hy vọng chính quyền cùng các nhà hảo tâm nước ngoài sẽ phục chế các bức tượng Phật.

Anh cho biết rằng bản thân chưa bao giờ thoát khỏi cảm giác ân hận vì đã tham gia phá tượng. "Lúc nào tôi cũng thấy hối tiếc vì hành động của mình" - anh nói - "Nhưng tôi không thể kháng cự được. Tôi không có sự lựa chọn nào khác vì họ có thể giết tôi".

Mong ước của Hussain, rằng bức tượng sẽ được phục chế, sẽ khó có khả năng thành hiện thực, ít nhất là trong tương lai gần. Cuộc tranh cãi về việc có nên phục chế ít nhất một bức tượng khổng lồ, hay cứ để nguyên trạng để nhắc nhở người ta nhớ về tội ác của Taliban với văn hóa, tín ngưỡng, đã kéo dài suốt nhiều năm qua.

Với những người như Hussain, việc phục chế và bảo tồn di sản cổ đại này không chỉ liên quan tới vấn đề bản sắc văn hóa của khu vực. Các bức tượng, nếu trở về nguyên trạng, sẽ giúp hút khách du lịch và mang tới tương lai ổn định hơn cho anh cùng người dân trong vùng.